Sinice
Ohio Sea Grant and Stone Laboratory, flickr
Każdego lata miliony urlopowiczów spędzają czas nad wodą. Niestety, gęsta zielona zupa utrzymująca się na powierzchni wody, wywieszona czerwona flaga i zakaz kąpieli to wakacyjna rzeczywistość wielu miejscowości wczasowych nad morzem i jeziorami. W naszym kraju za większość takich sytuacji odpowiadają sinice.
Czym są sinice?
Sinice (zwane także cyjanobakteriami) to jednokomórkowe, fototroficzne organizmy bezjądrowe, zaliczane współcześnie, wraz z bakteriami, do królestwa Procaryota.
Sinice pojawiły się niedługo po bakteriach jako jedne z pierwszych organizmów na Ziemi.
Sinice żyją w środowisku wodnym (w morzach, jeziorach, rzekach, potokach, kałużach, gorących źródłach, gejzerach, solankach, torfowiskach, etc.), stanowiąc ważny składnik planktonu, czyli zespołu organizmów biernie unoszących się w wodzie. Ich obecność w toni wodnej jest naturalna i sama w sobie nie stanowi większego zagrożenia. Problem stanowi dopiero ich nadmiar. Niekiedy, sinice występują w tak dużej ilości, że tworzą zakwity (gęsty kożuch unoszący się przy powierzchni wody), zabarwiając wodę na intensywnie niebieski lub niebieskozielony kolor.
W czasie obumierania sinic, bakterie rozkładające gęstą i zawiesistą warstwę zakwitu wykorzystują zasoby tlenu rozpuszczonego w zbiornikach wodnych, prowadząc do masowego śnięcia ryb.
Sinice wydzielają też substancje toksyczne i zatruwają wodę, w której się znajdują. Spożywanie wody z sinicami przez zwierzęta, prowadzi do poważnych zatruć, a nawet śmierci. Co ciekawe, niektóre z toksyn, produkowanych przez sinice, mogą zostać wykorzystane w łagodzeniu i leczeniu niektórych ludzkich jednostek chorobowych.
Sinice spotkać można nie tylko w wodzie. Żyją one także w warunkach skrajnie odmiennych – na pustyniach i skałach oraz na powierzchni gleby.
Dzięki umiejętności przechodzenia w stan życia życia utajonego oraz wytwarzania przetrwalników, sinice potrafią doskonale sobie radzić w ekstremalnie niekorzystnych warunkach środowiska. W razie poprawy warunków, formy przetrwalne uaktywniają się.
Zakwity sinic
Zjawisko zakwitów sinic występuje najczęściej w okresie późnego lata i wczesnej jesieni. Wśród szczególnie sprzyjających zakwitom warunków wyróżniamy: temperaturę 15-30°C, duże nasłonecznienie, brak wiatru, wysokie pH wody oraz odpowiednio wysoką zawartość składników odżywczych: azotanów i fosforanów. Zakwit powstaje w ciągu 2 dni i utrzymuje się przez 5-7 dni.
W tym miejscu warto zaznaczyć, że spośród około 2000 gatunków sinic, tylko kilka tworzy zakwity.
Zatrucia toksynami sinicowymi
Toksyny produkuje 41 gatunków sinic. Objawy zatruć toksynami produkowanymi przez sinice przypominają te, towarzyszące zatruciom pestycydami. Kontakt toksyn sinicowych ze skórą powodować może reakcje skórne, takie jak wysypki i swędzenie. Napicie się wody z sinicami, na przykład w trakcie uprawiania sportów wodnych, może natomiast doprowadzić do zatrucia z objawami ze strony układu pokarmowego i oddechowego.
Toksyny produkowane przez sinice (ze względu na sposób działania):
1. Hepatotoksyny, odpowiadające za uszkodzenia wątroby
a) nodularyny – powodują zaburzenia żołądkowe
b) mikrocystyny – wywołują krwotoki wewnątrzwątrobowe, prowadzą do niewydolności wątroby, która skończyć się może śmiercią pacjenta. Mogą mieć też działanie rakotwórcze.
2. Neurotoksyny, podrażniające układ nerwowy
a) anatoksyny-a – wywołują drżenia mięśni oraz zachwiania równowagi oraz porażenia mięśni oddechowych, prowadzących do śmierci przez uduszenie
b) anatoksyny-a(s) – objawy podobne jak w przypadku anatoksyn-a, oprócz nich wystąpić może też ślinotok
c) saksitoksyny i neosaksitoksyny – wywołują drżenia mięśni, zachwiania równowagi, sinienie, w ostateczności – śmierć w wyniku uduszenia
3. Dermatotoksyny – drażniące skórę i błony śluzowe
a) lyngbyatoksyny i aplysiatoksyny – powodują rumień, swędzenie, pieczenie, obrzęk, zaczerwienienie, pęcherze; objawy pojawiają się zwykle w ciągu kilku godzin po kontakcie z wodą
b) LPS (lipopolisacharyd) – wywołuje zaburzenia żołądkowo-jelitowe, podrażnienia skóry i oczu, nieżyt błony śluzowej nosa, astmę, gorączkę
4. Cytotoksyny – powodujące powstawanie guzów nowotworowych; objawy są wielonarządowe. Do cytotoksyn zalicza się scytoficyny, cyanobakteryny, hapalindol A, akutificynę, cylindrospermopsynę (CYN).
Toksyny sinicowe w Polsce
Sinice są w Polskich wodach zjawiskiem dość powszechnym. W latach 2007-2009 prawie ¼ wszystkich zakazów kąpieli na terenie naszego kraju miała związek z pojawieniem się zakwitów sinic. W Morzu Bałtyckim zidentyfikowano dotychczas trzy rodzaje toksyn: mikrocystyny, nodularyny i anatoksynę-a.
Informacje, dotyczące bezpieczeństwa korzystania z kąpielisk w Polsce publikowane są na stronach internetowych Głównego Inspektoratu Sanitarnego oraz wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiologicznych.
W przypadku kąpieli w skażonej wodzie, należy bardzo dokładnie opłukać ciało pod bieżącą wodą, umyć włosy i wyprać strój kąpielowy (w załamaniach materiału mogą znajdować się komórki sinic).
Najlepiej jednak nie ryzykujmy swoim zdrowiem i życiem i nie lekceważmy zakazów kąpieli!
